Zoals vele generatiegenoten ben ik opgegroeid met vlees en vis op het menu. Niet dat mijn moeder hele biefstukken of speklappen serveerde, of mijn vader 's-zomers de barbecue vol legde met vette worsten. Het waren altijd kleine porties, terwijl groente er altijd in overvloed was. Het vlees of de vis leerden we te waarderen als de extra, het luxe element van de maaltijd. Zo aten we met kerst Gods lam. Bij de wintersportvakantie hoorde gerookte forel. En als we gingen barbecueën kregen we een bescheiden portie vlees of een klein stukje visfilet per persoon, en verder lag er vooral heel veel courgette en paprika op het wegwerpgrilletje. Vlees als broodbeleg was er eigenlijk zelden, behalve dan op zondag, dan mocht er nog wel eens een plakje ontbijtspek in de eierbakpan glijden, en op speciale dagen: met pasen of kerst was er wel altijd een luxe paté.
Dat we relatief weinig vlees aten had niet per se te maken met de CO₂- of stikstofuitstoot van de agrarische sector. Immers, lamsvlees en rundvlees scoren het slechtst qua milieu-impact, en rundergehakt aten we vrij regelmatig, not to mention de lamsbout die elke kerst de monden deed wateren. We wisten wel van de wreedheden die in de bio-industrie plaatsvonden, en spraken over bewonderenswaardig vegetarisme in die context. Maar voor ons was vlees volledig afzweren een te groot offer. Vlees was té lekker, en té normaal in ons voedingspatroon.
Zuivel was er ook mijn hele jeugd, en wél in overvloed. Zo was er altijd kaas in huis, voor op brood, op de spaghetti en brie op feestdagen... We aten bijna dagelijks een bakje yoghurt of kwark als toetje. "Melk is goed voor elk", zo leerde je als moeder in de jaren '80. Kinderen moesten groeien, en van de calcium kregen ze sterke botten. En dus dronken we bij de lunch een glas melk of biogarde drink (aangelengd met limonadesiroop werd dat natuurlijk heel lekker), en op de basisschool kregen we schoolmelk. En ik was er dol op. Zoals andere mensen kunnen snakken naar een glas cola, zo kon ik jarenlang op willekeurige momenten snakken naar een glas koude halfvolle melk. Vanaf het moment dat ik ging studeren begon ik de dag ook steevast met een bakje muesli met melk. Dit was zo'n 20 jaar lang ongeveer dagelijks mijn ontbijt.
In 1953 werd de eerste Schijf van Vijf geïntroduceerd door het toenmalige voorlichtingsbureau voor de voeding. Volgens deze schijf moest je dagelijks boter of margarine eten als je jong of zwanger was, moest je bij elke maaltijd melk, yoghurt of karnemelk eten of drinken, en iedere dag kaas en vlees of vis (en/of peulvruchten) eten om geen tekorten te krijgen.
Als ik nu terugkijk verbaas ik me over de tegenstrijdigheid die leeft in mezelf. Mijn leven lang ben ik dierenliefhebber, al jaren verdiep ik mij in klimaatverandering en maak ik me kwaad om milieukwesties, en de laatste jaren leerde ik bovendien veel over de energietransitie en de uitstoot van industrie (waaronder problematische uitstoot van ammoniak en stikstofoxiden van de bio-industrie). En ik weet ook al langer dondersgoed welke gruwelen er plaatsvinden in de veeteelt. Jaren geleden al dwong ik mezelf te kijken naar afschuwelijke beelden van schattige hanenkuikentjes die met honderden tegelijk levend in hakselmachine verdwijnen omdat ze geen eieren leggen. Ik vond het belangrijk om te zien hoe de bio-industrie werkt, dus keek vele documentaires waarin lieve koeien of intelligente zeugen gruwelijk mishandeld worden. Maar ondanks dit alles, ondanks de kennis over hoe koeien aan de lopende band geïnsemineerd worden voor kalfjes zodat ze melk blijven produceren, en ondanks de nieuwsberichten over de hoeveelheden antibiotica die vee krijgt toegediend (wat weer tot heel andere problemen leidt)… bleef ik vlees en zuivel eten. Nee, cognitieve dissonantie is mij niet vreemd.
Ik vind het wel interessant om, terugkijkend, die cognitieve dissonantie te analyseren. Waardoor veranderde er uiteindelijk toch iets bij mij, wat zorgde dan wél voor die omslag? De echte bewustwording over vlees kwam pas door meer kennis op te doen over de impact ervan op het klimaat.
Hier vertelt een meneer van het Voedingscentrum vrij duidelijk waarom vlees zo'n klimaatimpact heeft. Door 100 gram minder vlees te eten per week, verlaag je je milieu-impact al met 7 tot 10 procent, aldus het Voedingscentrum (bron).
Bovendien zag ik het aanbod van vegaproducten ongeveer gelijktijdig met mijn interesse erin, groeien. Misschien leek dat maar zo omdat ik er meer voor open stond, maar ineens viel het vegetarische assortiment in de supermarkt mij op, en die leek met grote snelheid te groeien. Zo werd experimenteren met nieuwe producten eigenlijk een relatief kleine moeite. Naast dat ik er ook nog eens veel lol in bleek te beleven (en een nuttige exercitie was het sowieso).
Intussen gebruikte ik nog steeds heel veel zuivel. Eigenlijk supernaïef, maar ik stond er gewoon niet bij stil dat er, zoals voor vlees, ook voor kaas en melk vee en dus landbouwgrond en veevoer en water nodig is, en dat datzelfde vee dus ook broeikasgassen uitstoot. Duh! Tot ik ergens in 2018 ik dit staatje tegenkwam, waarschijnlijk via Twitter:
Allereerst vielen de cijfers mij direct op: wat zijn de verschillen in CO₂-uitstoot van de diverse producten groot, dat had ik niet gedacht...! Maar bovendien leerde ik nog iets belangrijks: er bestaan dus ook alternatieven voor melk, anders dan sojamelk! Soja had ik namelijk wel eens geproefd en dat vond ik toen niet lekker. Maar er waren dus kennelijk allerlei andere soorten "drinks" die golden als alternatief. Als ik die net zo lekker als melk zou vinden, zoals ik ook steeds meer vleesvervangers kon waarderen, dan zou ik zonder twijfel overstappen.
Intussen leerde ik mensen kennen die schijnbaar moeiteloos veganist bleken te zijn. Zo mocht ik een paar jaar geleden aanhaken bij een zangproject van een aantal vreselijk goede muzikanten en bovendien heel leuke conservatoriumstudenten. Twee meiden in dat gezelschap noemden zichzelf vegan en maakten daar verder geen groot ding van. Ik kwam er pas achter nadat ik ze was gaan volgen op Instagram, en één van hen daar eenvoudige receptjes en restauranttips op deelde waar de ander dan weer op reageerde. Toen ik een keer wat lekkers wilde uitdelen tijdens een repetitie, voelde ik mij genoodzaakt om vegan snoepjes te vinden. Ik vond het asociaal om geen rekening met hen te houden, dus voor het eerst stond ik voor het snoepschap in de Albert Heijn etiketten te bestuderen. En toen de hele groep een keer bij me kwamen eten wilde ik natuurlijk volledig vegan voor ze koken. Ik voelde me geïnspireerd, vond het enerzijds vanzelfsprekend om rekening met ze te houden en anderzijds een leuke uitdaging voor mezelf. Ik leerde hier zelf ook van. Namelijk dat het eigenlijk helemaal niet zo lastig was.
Mede door deze inzichten, en het leren kennen van alternatief aanbod, switchte ik ongeveer twee jaar geleden naar plantaardige melk in mijn dagelijkse bakje ontbijtgranen (eigenlijk vind ik amandelmelk lekkerder, maar havermelk is dan weer beter qua impact, dus ik wissel af). Van wekelijks 1,5 liter halfvolle melk naar ongeveer eens per jaar een koffie verkeerd met opgeschuimde volle melk omdat de betreffende horecagelegenheid niet anders heeft. (En dat schijn je met Oatly Barista zelfs óók uitstekend te kunnen vervangen.)
NB: ik ben regelmatig bezig met afvallen en dan tel ik obsessief elke ingenomen kilocalorie in de Eetmeter. Toen ik zag dat ongezoete amandelmelk ook nog eens (veel!) lager in calorieën was, was ik al helemaal overtuigd.
Door te zien hoe goed de alternatieven voor melk zijn, begon ik ook andere zuivelproducten te vervangen. Als je na het avondeten bijvoorbeeld graag nog een bakje zoete yoghurt of kwark eet, dan zijn er dus hele goede vegan varianten, bijvoorbeeld deze van Danio:
Deze Danio vegan toetjes zijn echt top, maar let wel, ze zijn op kokosroom gebaseerd. En zoals palmolie wordt ook kokosnoot in tropische landen op plantages verbouwd, waarvoor flink wordt ontbost ten koste van plant- en diersoorten. Daarover later meer.
Wat ik de afgelopen jaren ook leerde, was dat het misschien toch niet zo makkelijk was om mijn gehele dieet te veranderen. Ten eerste omdat je niet in één keer alles totaal kunt veranderen, elke verandering gaat in stapjes (zeker gedragsverandering). Ten tweede: als je met andere mensen samenwoont vormen de boodschappen en de vraag wat je zult eten 's-avonds een democratisch proces. En als je ouders, broers/zussen, huisgenoten of je partner er anders over denken, hoe ver ga je dan in je principes? Dito geldt voor etentjes met vrienden of collega's. (Mijn afweging is: ik maak mijn eigen keuzes heel bewust, maar zal niet op mijn strepen gaan staan ten koste van de onderlinge verhoudingen.) Ten derde: omdat er inmiddels al veel lekkere alternatieven zijn, maar er ook nog veel ontbreken. Voor mij als flexitariër met vegetarische aspiraties, zou de stap naar een volledig plantaardig dieet een stuk kleiner zijn als ik toch nog kan genieten van de smaak, textuur en het mondgevoel waar ik mijn leven lang van heb kunnen genieten. Nu ik die keuzes in sommige gevallen nog niet kan maken, ben ik niet altijd even consequent in mijn gedrag versus overtuigingen. En ten vierde blijken veel alternatieve producten in tweede instantie toch niet zulke goede alternatieven te zijn, omdat ze bijvoorbeeld gemaakt worden van zuivel, palmolie of kokosolie.
Hoe dan ook: het lijkt me duidelijk dat gedragsverandering veel meer behelst dan het ouderwetse theoretische communicatiemantra "kennis-houding-gedrag." Je kunt ergens veel over weten en er bovendien een sterke mening over hebben, maar uitsluitend die voorwaarden veroorzaken niet zomaar een totale ommezwaai naar een dieet waar je je als klimaatdrammer echt goed bij voelt. Ik heb in elk geval maar besloten om gewoon mijn best te gaan doen. Mijn best om te minderen met vlees en zuivel, en te gaan letten op de ingrediënten in de producten die ik koop en eet. In het geval van vlees blijkt het niet echt lastig om goede alternatieven te vinden, en bovendien haal ik oprecht plezier uit het experimenteren met nieuwe vegetarische producten. Wat zuivel betreft is het lastiger, aangezien er nog maar weinig acceptabele alternatieven voor veel producten die ik verschrikkelijk lekker vind. Daarom ben ik voorlopig flexitariër.
Aanraders
Hieronder deel ik allerlei producten die ik de laatste jaren ontdekte, die als prima alternatief kunnen gelden voor vlees en zuivel. Heb je zelf aanraders? Deel ze in de comments! Ik laat me graag overhalen tot nieuwe experimenten.
Een absolute topper! Voorheen at ik zelden vleeswaren op brood, maar sinds dit op de markt is eet ik dus regelmatig een boterhammetje met deze vegan grillworst, liefst gecombineerd met pittige mosterd. Echt superlekker.
Als je van zogenaamde broodsaus houdt (zo noem ik van dat saladebeleg), zoals wij, dan zijn deze vegetarische kipsatésalade en kipkerriesalade heel uitstekende alternatieven voor de vleesvarianten.
Eentje die ik erbij moest zetten van Matthijs. Ik heb zelf filet americain nooit lekker gevonden (of überhaupt aangedurft om te eten, aangezien het rauw vlees is...), maar als je er wél dol op bent blijkt dit dus een geweldig goed lijkend alternatief te zijn. Let wel, gemaakt op basis van melk.
Het aanbod van lekkere vegan kaas is nog klein, maar deze vegan Heks*nkaas kan je zonder enige schroom op je boterham kwakken. Superlekker. Ik vind het overigens vergelijkbaar met de broodsaus van Johma genaamd 'Twents Kruidentuintje', maar daar smaakt het niet minder om.
Als je gewend bent om je Hollandse boterhammetje altijd eerst in te vetten met een laagje "smeerboter", gebruik dan voortaan Flower Farm margarine gemaakt van shea boter. Die is echt heel lekker. En hou je van Nutella hazelnootpasta? Koop dan dit alternatieve product op rechts. Ik kan je verzekeren: die is nóg lekkerder dan Nutella (en gewoon bij de wat grotere Appie te koop).
Wie houdt er nou niet van een kroketje op z'n tijd (retorische vraag). De Vegetarische Slager maakt ze vegan, en ze zijn superlekker. En bij gebrek aan een frituurpan ook prima in een pannetje olie op het vuur te bereiden!
Nog zo'n heerlijk kokostoetje, en als je 'm opleukt met hagelslag, muesli en verse frambozen hoeft 'ie ook niet gezoet te zijn.
Laatst was ik op een barbecue en waren er ijsjes als toetje. De vegan variant van de Cornetto Classic was er ook, die wilde ik graag proberen. Die bleek heerlijk! Hoewel ik jarenlang geen Cornetto at, had ik nu niet de indruk een heel ander ijsje te eten. Een supergoed alternatief voor de echte, kortom.
De vegan Magnum Almond heb ik al vaker dan eens gegeten. MAN, wat is die goed. Wel ontdekte ik op een dag dat bij de ingrediënten staat dat er mogelijk sporen van melk in zouden kunnen zitten? Misschien een waarschuwing dat het ijs gemaakt van melk uit dezelfde fabriek komt? Nou ja. In ieder geval is dit een fantastische ijs, zeer aanbevelenswaardig.
Over lekkere toetjes gesproken (of American breakfast!)... Als je net iets meer moeite wil doen zijn deze veganistische pannenkoekjes echt een fantastische vondst, al zeg ik het zelf. Ik maakte ze ook een keer met blauwe bessen er doorheen (blueberry pancakes), maar dat vond ik minder geslaagd. Het vocht uit de bessen enerzijds, en het gekarameliseerde suiker anderzijds maakten er een zooi van. Maar zonder bessen erin zijn deze pannenkoekjes een regelrechte aanrader.
Nog eens stukje chocola na het eten? Tony Chocolonely zette in maart '21 deze post op Instagram, over hun veganistische chocoladerepen. Ik heb ze nog niet geproefd, maar het kan dus wel!
Relevant danwel interessant
- Een leuk interview met antropoloog Roanne van Voorst, die een boek schreef over de opkomst en toekomst van het veganisme, beluister je in deze aflevering van De Rudi & Freddie Show (podcast De Correspondent) van 27 maart 2021.
- Hier kan ik me dus echt onwijs boos over maken: De Volkskrant - Ministerie vindt minder vlees eten te omstreden voor campagne over klimaatbewustzijn. Op 10 september 2021 verscheen dit artikel over de campagne 'Iedereen doet wat'. Het leek zo'n mooi initiatief, deze bewustwordingscampagne die burgers ertoe moet bewegen meer klimaatbewust te leven. Maar het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) in ruggespraak met het ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) schrapte de oproep om minder vlees te eten uit deze publiekscampagne. Volgens de ministeries zou het onderwerp minder vlees eten te ‘politiek gevoelig’ liggen. Ze negeerden hierbij het advies van het Voedingscentrum om burgers hiervan bewust te maken.
- Op een dag werd ik me ook bewust van de grote negatieve gevolgen van palmolie voor milieu en biodiversiteit. Dat maakte mijn beoogde verandering van spijs er niet makkelijker op. Palmolie is weliswaar plantaardig, en in potentie relatief duurzaam omdat de opbrengst per hectare veel hoger is dan die van andere plantaardige oliën. Maar omdat het dus heel lucratief is om op grote schaal te verbouwen, en oliepalmen bovendien vooral goed groeien in subtropische omstandigheden, gaat dat ten koste van tropisch regenwoud wereldwijd. Palmolie is door zijn eigenschappen een soort wondermiddel dat niet alleen in heel veel voedingsproducten zit, waaronder koekjes, ijs, diepvriespizza's, pindakaas en chocopasta, maar het wordt ook gebruikt in make-up, cosmetica, zeep en shampoo, schoonmaakmiddelen en biodiesel. De vraag naar palmolie is sinds 1980 gigantisch gegroeid, en inmiddels is de vraag groter dan het aanbod. Dit wordt nu nog meer opgedreven door de opmars van biobrandstoffen. Voor de aanleg van uitgestrekte plantages worden dus grootschalig tropische bossen gekapt (en verbrand, met de nodige uitstoot tot gevolg). In natuurdocumentaires kan je vervolgens aan de hand van satellietbeelden van verschillende jaren achter elkaar gemonteerd, zien hoe verschrikkelijk de destructie is:
NB: de teelt van soja voor veevoer veroorzaakt de grootste ontbossing ter wereld (bron).
- Het Financieele Dagblad - Grote palmoliebedrijven werken palmolievrije fabrikanten tegen, artikel van 28 juni 2021 waarin verteld wordt hoe levensmiddelenfabrikanten die producten zonder palmolie ontwikkelen en 'palmolievrij' op de verpakking zetten, vaak te maken krijgen met de Europese lobbyclub van palmoliebedrijven, een bedrijvenverbond dat druk uitvoert om die melding te laten verwijderen omdat er ook zoiets als "duurzame palmolie" zou bestaan.
- Als je ter bescherming van tropisch regenwoud zoekt naar producten zonder palmolie zou je volgens Milieu Centraal ook andere tropische oliën als kokosolie en sojaolie moeten vermijden. Dit zijn namelijk ook tropisch producten. Wanneer palmolie vervangen kan worden door Europese zonnebloemolie of raapzaadolie, is milieuwinst in sommige opzichten wel mogelijk.
